تذکره

اولین گام هر نوع ارتباط با قرآن شناخت آن است. فرض کنید تلفنی می‏خرید که مجهز به پیغام‏گیر است و می‏توانید با آن نمابرهای خود را نیز ارسال کنید. این‏که شما بدانید این تلفن چیست و چه توانایی‏های دارد در چگونگی استفاده شما از آن بسیار موثر است. اگر شما همان تلفن را بخرید ولی از امکان ارسال نمابر آن باخبر نباشید طبیعی است که هیچ‏گاه انتظار ارسال نمابر را از آن ندارید و بالطبع نمی‏توانید از تلفن خود به خوبی استفاده کنید. ارتباط با قرآن نیز دقیقاً پیرو همین قاعده یعنی شناخت آن است. " قرآن‏شناسی " عنوان مجموعه بحث‏هایی است که می‏خواهد معرفی‏های مختلف از قرآن را عرضه کند، چرا که هرگونه معرفی از قرآن، تأثیری مستقیم بر نحوه ارتباط با آن خواهد گذاشت. مثلاً اگر کسی قرآن را به عنوان کتابی بشناسد که برای خواندن و ثواب بردن نازل شده است، انتظارش از قرآن رسیدن به ثواب است، از این‏رو می‏کوشد که بیشتر و بیشتر قرآن بخواند. در مقابل اگر کسی قرآن را کتابی می‏داند که حاوی سخن زنده خداست و برای این نازل شده است تا خداوند با دل و روان قاری قرآن سخن بگوید و فرهنگ این زبان آسمانی را در وجود او به تدریج گسترش دهد، قطعاً به دلیل بالارفتن سطح انتظارات او از قرآن، به گونه‏ای دیگر با آن ارتباط برقرار می‏کند.

صفحه قرآن‏شناسی و قرآن‏شناسان درصدد است تا شناخت‏های متفاوت از قرآن را معرفی کند و دیدگاه مخاطبان را در شناخت قرآن به چالش بکشد.

قرآن‏شناسی حضرت علی(ع) شناخت قرآن با نهج‏البلاغه

یکی از بهترین منابع شناخت قرآن سخنان و گفته‏های حضرت علی(ع) درباره قرآن‏شناسی است. این سخنان به ما می‏آموزد که ایشان چه تعریفی از قرآن داشته‏اند و در نظر ایشان قرآن چه جایگاهی داشته است. برای رعایت اختصار تنها به جملات نهج‏البلاغه مولا مراجعه کرده‏ایم و توصیف‏های ایشان را از قرآن به نگارش درآورده‏ایم.

نکته مهم در سخنان حضرت علی(ع) این است که ایشان از منظری بسیار جالب توجه به قرآن می‏نگرد و قرآن را به‏گونه‏ای می‏شناسد و معرفی می‏کند که انسان باور می‏کند که آنچه حضرت علی(ع) توصیف می‏کند، "سخن خدا"ست.

# قرآن‏شناسی حضرت علی(ع)

قرآن را بیاموزید که بهترین سخن [ برای آموختن و به خاطر سپردن] است و در [سخنان] آن بیندیشید چرا که بهار دلهاست [ و اندیشیدن در آن باعث طراوت و تازگی دل می‏شود] و با نور آن [تاریکی‏ها [خود را درمان کنید، زیرا درمان بیماری‏های درون است و آن را چنان‏که شایسته است بخوانید زیرا سودمندترین داستان‏هاست.

[قرآن] کتاب خداست که با آن بینش پیدا می‏کنید، گویا و شنوا می‏شوید، کتابی که هر جمله آن با کمک جمله‏های دیگر [با انسان] سخن می‏گوید و هر بخش، گواه [عظمت و حقیقت] بخش دیگر است. قرآن در مسیر حرکت به سوی خدا، هیچ انحرافی ایجاد نمی‏کند و همراه و هم‏نشین خود را از [راه رسیدن به خدا] منحرف نمی‏کند.2

بدانید که قرآن نصیحت‏گری است که نصیحت خود را به خیانت نمی‏آلاید و راهنمایی است که هرگز کسی را گمراه نمی‏کند و سخن‏گویی است که هرگز دروغ نمی‏گوید. امکان ندارد کسی با قرآن هم‏نشین شود مگر این‏که این هم‏نشینی باعث شود که بهترین راه هدایت را بجوید و از کوری و کوربینی‏اش کم می‏شود. این حقیقت را بدانید که بعد از [آشنایی با] قرآن [قرآن به گونه‏ای افراد را بی‏نیاز می‏کند که] دیگر هیچ نوع از نیازمندی باقی نمی‏ماند و کسی قبل از [آشنایی با [قرآن ممکن نیست که مزه بی‏نیازی را بچشد.

پس بیایید و درمان دردهایتان را از قرآن بخواهید و با یاری قرآن برمشکلات سخت خویش پیروز شوید، زیرا درمان بزرگ‏ترین دردهای شما ـ از جمله کفر، نفاق، بیراهه‏روی و گمراهی ـ همه در قرآن است. به وسیله قرآن هر آنچه می‏خواهید، از خدا بخواهید و با دوستی قرآن [ است که می‏توانید] به سوی خدا روکنید. اما مبادا که آن را وسیله گدایی از خلق خدا قرار دهید. [ زیرا قرآن وسیله‏ای برای توجه و رسیدن به خداست] و بندگان با هیچ وسیله‏ای نمی‏توانند مانند استفاده از قرآن به سوی خداوند حرکت کنند.

بدانید که قرآن شفاعت‏گری است که شفاعت او قطعاً پذیرفته می‏شود و سخن‏گویی است که سخن او [ در درگاه الهی [پذیرفته است، بنابراین هر کس که قرآن در روز قیامت از او شفاعت کند، پذیرفته می‏شود، همان‏گونه که اگر از کسی شکوه کند [ بی‏چون و چرا] پذیرفته است.

در روز قیامت کسی فریاد می‏زند که " امروز جز آنها که به کشت و زرع قرآن مشغول بودند، تمامی کشاورزان درگیر کشت و عاقبت کار خویش‏اند" پس [ ای مردم] بیایید و از کشاورزان قرآن و پیروانش باشید و در مسیر حرکت به سوی پروردگارتان آن را به عنوان راهنما انتخاب کنید و قرآن را نصیحت‏گر خود بدانید و در مقام مقایسه و انتخاب میان نظر خود و نظر قرآن به نظرها و افکار خود بدگمان باشید [نه قرآن]3.

خداوند کتابی نازل کرده است پر از نور؛ نوری که روشنایی آن هیچ‏گاه برطرف نمی‏شود و چراغ‏های آن ابداً به خاموشی نمی‏گراید، اقیانوسی که کسی به ژرفای آن دست نمی‏یابد، راهی که [ آن‏چنان روشن و سرراست است که[ رهروان آن گم نمی‏شوند، درخششی که تابش آن از بین نمی‏رود، سند و دلیلی که دلالت آن همیشگی است، توضیح و تشریحی [ برای امور مورد نیاز شما] که پایه‏های او هیچ گاه ویران نمی‏شود، درمانی که از عوارض آن جای نگرانی نیست، عزتی است که یاوران قرآن را عزیز و شکست‏ناپذیر می‏کند، حقی که ابداً یاران خود [ در وقت کوشش در راه رسیدن به حق [تنها نمی‏گذارد. آری، معدن ایمان است و مایه فراوانی آن، چشمه‏های علم است و دریاهای دانش، باغ‏های عدالت است و آبگیرهای آن، زیربنای اسلام است و ساختار آن، دریایی است که هر چه از آبش بردارند تمام نمی‏شود، چشمه‏ساری است که هر چه آبش مصرف شود، نمی‏خشکد، آبشخوری که هر چه قدر که تعداد آب‏نوشان زیاد باشد از آب آن کم نمی‏شود. منزلگاهی است که مسافران آن را گم نمی‏کنند، علائم راهی است که با دیدن آن مسافران بیراهه نمی‏روند، جای‏جای راهش به نرده‏ها و حفاظ‏هایی مجهز است تا رهروان را از انحراف از جاده حفظ کند، خداوند آن را برای تشنگی دانشمندان، گوارا و برای قلب انسان‏های جویای دانش، بهار پرطراوت و برای حرکت صالحان راهی روشن قرار داده است. قرآن دارویی است [ که با استفاده از آن] هیچ دردی بر جای نمی‏ماند، نوری است که هیچ تاریکی در آن راه ندارد، ریسمانی است که به جای بسیار امنی بسته شده است، قلعه‏ای که تسخیرناپذیر است، برای کسی که دنباله‏رو اوست مایه عزت است، برای کسی که به خانه آن وارد شود موجب امنیت است. هر که آن را راهنمای خود قرار دهد هدایتش می‏کند، هر که آن را انتخاب کند، برای او عذری موجه است] که چیز دیگری انتخاب نکند] برای کسی که بخواهد با منطق قرآن سخن بگوید، دلیل و برهان است و برای کسی که با تکیه به قرآن [با هر چه خلاف قرآن است [مشاجره می‏کند، شاهد [ی محکم] است و برای کسی که به آن استناد کند، موجب پیروزی است. هر که قرآن را در سینه خود جای دهد قرآن نیز او را در سینه خود جای می‏دهد، کسی که بخواهد قرآن را به کار بندد و از آن استفاده کند، قرآن برای او مرکبی راهوار است [ خود زمینه به کار بستن آن را فراهم می‏کند] و برای هر که در پناهش درآید سپر است. قرآن برای اهل دانش، علم است، برای روایت‏گران، سخن و برای قاضیان و داوران حکم است.4

این کتاب خداست که در میان شماست، سخن‏گویی که لکنت زبان ندارد، خانه‏ای که پایه‏ها و ستون‏های آن خراب نمی‏شود و عزتی که یارانش هیچ‏گاه شکست نمی‏خورند.5

خداوند سبحان به هیچ‏یک از امت‏های پیشین، کتابی چون قرآن عطا نکرده است، چرا که بی‏گمان قرآن ریسمان محکم و وسیله مطمئن ارتباطی خداست. بهار دل‏ها و چشمه‏های دانش در قرآن است و دل جز با قرآن [ از زنگارها[ صیقل نمی‏یابد.6

به کتاب خدا بازگردید که ریسمانی است محکم و نوری است ویژه و روشنگر، درمانی است سودمند، چشمه‏ای است سیراب‏کننده و کسانی را که به قرآن دست یابند از هر خطایی یا مصون می‏دارد و برای هر کس که به قرآن دست پیدا کند و با آن ارتباط برقرار کند، مایه نجات است. کتابی که هرگز در آن انحرافی به وقوع نخواهد پیوست که نیاز به اصلاح کردن آن باشد، تغییر جهت نمی‏دهد که موجب انحراف شود تکرار و شنیدن پیاپی کهنه‏اش نخواهد کرد، هر که با الهام از قرآن سخن بگوید سخن راست و درست می‏زند و هر که بر مبنای قرآن کار کند پیشتاز است.7

ظاهر [جمله‏ها و عبارت‏های] قرآن بسیار زیبا و باطن آن بسیار عمیق است. شگفتی‏های آن پایان نمی‏پذیرد و ناشناخته‏های آن تمام نمی‏شود و جز با نور قرآن تاریکی‏ها را نمی‏توان زدود.8

از قرآن بخواهید که با شما سخن بگوید...بدانید که دانش آینده و سخن از گذشته و درمان دردهایتان و راز نظم و نظام یافتن شما همه و همه در قرآن است.9

1ـ نهج‏البلاغه، خطبه 109. 

2ـ همان، خطبه 133. 

3ـ همان، خطبه 175. 

4ـ همان، خطبه 189. 

5ـ همان، خطبه 133. 

6ـ همان، خطبه 175. 

7ـ همان، خطبه 155. 

8ـ همان، خطبه 18. 

9- همان، خطبه 157. 

 

منبع: بانک مقالات مرکز فرهنگ و معارف